Το διακριτικό σήμα ή λογότυπο της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (Ο.Π.Σ.Ε.) είναι η ίδια της η σφραγίδα όπως αυτή φαίνεται στη φωτογραφία. Αποτελεί την οπτική αναγνώριση του νομικού προσώπου του δευτεροβάθμιου συλλογικού οργάνου της Ο.Π.Σ.Ε. και είναι κατοχυρωμένη με το άρθρο 32 του ιδρυτικού της καταστατικού, που εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο Αθηνών το 1986. Τούτο σημαίνει ότι η χρήση του διακριτικού σήματος από οποιονδήποτε άλλο σε πλαίσια διαφορετικά από την χρήση της Ο.Π.Σ.Ε. δεν υπόκειται στο δικαίωμα της εύλογης χρήσης και δεν είναι θεμιτή χωρίς την έγγραφη άδεια συμφωνίας της.

Σύμφωνα με το παραπάνω καταστατικό άρθρο, στην περιγραφή της σφραγίδας της αναφέρεται ότι στο κέντρο της απεικονίζεται η παράσταση του μεταλλίου του ιδρυτικού της Ομοσπονδίας Συνεδρίου, που οργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1984 και ότι «φέρει την Ομηρική έκφραση»: ΕΣΕΤ’ ΗΜΑΡ ΝΟΣΤΙΜΟΝ. Το εν λόγω μετάλλιο του ιδρυτικού της συνεδρίου, φιλοτέχνησε ο γλύπτης Βάσος Καπάνταης (1924-1990) με καταγωγή από την Πέργαμο.

Η αναφερόμενη ως ‘’Ομηρική’’ φράση «Έσεται ήμαρ νόστιμον» είναι δικής του ‘’εν ποιητική αδεία’’ έμπνευσης με τη μίξη των δύο αυθεντικών ομηρικών φράσεων  ‘’νόστιμον ἦμαρ’’ και    ‘’ἒσ(σ)εται ἦμαρ’’ που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνουν αντίστοιχα : ‘’ η μέρα της επιστροφής’’ και ‘’ θα έρθει η μέρα ’’ η δε φράση ‘’έσεται ήμαρ νόστιμον’’ μεταφράζεται ακριβώς ‘’θα έρθει η μέρα της επιστροφής’’ εννοώντας πάντα ως τόπο την πατρίδα.

Από το αίσθημα της γλυκιάς εν γένει προσμονής  του νόστου (από το ρήμα ‘’νέομαι’’= επιστρέφω) κατέληξε το νεοελληνικό επίθετο ‘’νόστιμος-η-ο’’ ενώ πρώτοι οι Γάλλοι σε μια σύνδεση των δύο ελληνικών λέξεων ‘’νόστος + άλγος’’ δημιούργησαν τη λέξη nostalgie η οποία με αντιδάνειο επέστρεψε στο ελληνικό λεξιλόγιο δηλώνοντας το γλυκό ψυχικό πόνο που γεννάει η θύμηση, κατ’ επέκταση και αυτόν της πατρίδας.

Ο αείμνηστος Βάσος Καπάνταης το 1985 θα χρησιμοποιήσει πάλι τη φράση ΕΣΕΤΑΙ ΗΜΑΡ ΝΟΣΤΙΜΟΝ στη βάση του ορειχάλκινου γλυπτού του που τιτλοφορείται ‘’Σμύρνα’’ και που βρίσκεται στο Άλσος Μικρασιατικής Μνημοσύνης μπροστά από το μέγαρο της Εστίας του δήμου Νέας Σμύρνης, στην Αττική. Στο γλυπτό εικονίζεται η μάνα και το παιδί της να αγναντεύουν προς τη χαμένη πατρίδα τους, την Ιωνία. . Όπως σημειώνει ο ιστορικός τέχνης και ακαδημαϊκός Χρ. Χρήστου για το εν λόγω γλυπτό, «μεταφέρει στο θεατή τη σύνδεση της μορφής με το παρελθόν αλλά και την ελπίδα για το μέλλον, το παρελθόν στη μορφή της μητέρας πατρίδας και το μέλλον στη μορφή του παιδιού, που κοιτάζει μακριά και αντικρίζει τη μακρινή χαμένη πατρίδα, στην οποία θέλει να πιστεύει ότι θα ξαναγυρίσει»  Το νόστιμον ήμαρ είναι το όνειρο όλων αυτών που ζουν μακριά από την πατρίδα τους.

Στην προκειμένη, η χρήση του από τον γλύπτη εκφράζει με εύγλωττο τρόπο την «ενατένιση» της χαμένης πατρίδας και την ελπίδα εκείνη της επιστροφής η οποία σφράγισε την πρώτη γενιά των προσφύγων προγόνων μας. Τέλος, καλλιεργεί τη μνήμη και τη νοσταλγία μιας άλλης, μακρινής πατρίδας και τονίζει την καταγωγή και τον καημό των προσφύγων που  κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά.

Η ερμηνεία της φράσης  ως «πάλι με χρόνια και καιρούς…» ή με οποιαδήποτε άλλη υπονοεί τη διεκδίκηση εδαφών έξω από τα ελληνικά σύνορα, δεν συνάδει με τους ειρηνικούς σκοπούς της Ο.Π.Σ.Ε. ενώ ο χαρακτηρισμός ‘’αλύτρωτες πατρίδες’’ σαφώς και παραπέμπει περιοριστικά στους σκοπούς της εκείνους που αφορούν μόνο στην ιστορία και τον πολιτισμό των τόπων της καθ’ ημάς Ανατολής, όπου ο ελληνισμός έζησε αδιάκοπα και μεγαλούργησε μέχρι τη βίαιη εγκατάλειψή τους, όπως π.χ. διάσωση μνημείων και επαναλειτουργία ιδρυμάτων.

Στο πάνω μέρος του διακριτικού σήματος υπάρχουν πουλιά που πετούν προς τον ήλιο τονίζοντας έτσι την κατεύθυνση προς την Ανατολή και σχηματικά κύματα που εικονίζουν το Αιγαίο στο κάτω μέρος, ενώ τα αρχικά ΑΘΕ δηλώνουν την έδρα της Ο.Π.Σ.Ε. στην Αθήνα από τη συντομογραφία της λέξης ΑΘΕΝΑΙΩΝ ( =Αθηναίων) όπως αυτή εικονίζεται στα αρχαία τετράδραχμα του αρχαίου Δήμου των Αθηναίων, με τη γνωστή μας κουκουβάγια. Το διακριτικό αυτό σήμα της Ο.Π.Σ.Ε. σφραγίζει με την περιεκτική παρουσία του τη νοσταλγία των αλησμόνητων πατρίδων και των αγώνα της για τη διάσωση, τη διατήρηση και διάδοση της ιστορίας τους, συνδεδεμένη άρρηκτα με εκείνη των προσφύγων προγόνων μας.

Χρησιμοποιείται ανελλιπώς από το 1986 μέχρι το Σεπτέμβριο του 2006 οπότε υιοθετείται ως διακριτικό σήμα της μία από τις εικόνες προβολής σε videowall που είχε επεξεργαστεί η υπογράφουσα το παρόν κείμενο για την εκδήλωση της Ημέρας Μνήμης στο θέατρο της Δόρας Στράτου. Στην εν λόγω εικόνα, η οποία εμφανιζόταν επαναληπτικά στη διάρκεια αυτής της προβολής εικονίζεται σε μία σελίδα ο χάρτης της Ελλάδας και πάνω του η σφραγίδα της Ο.Π.Σ.Ε. Κάτω δεξιά, σε ένα γύρισμα αυτής της σελίδας υπάρχει η φράση: ‘’Μια Μικρασιάτικη αγκαλιά στην Ελλάδα μας’’.

Με ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ. στη συνεδρίαση της 6^ης Απριλίου 2014 το διακριτικό σήμα με το μετάλλιο του Β. Καπάνταη επανέρχεται γραφιστικά επεξεργασμένο για τις σύγχρονες ανάγκες παρουσίασής του, ενώ η εικόνα με το χάρτη χρησιμοποιείται στο εξής από την Ο.Π.Σ.Ε. όπου εκείνη κρίνει.

Μαριάννα Μαστροσταμάτη

22 Αυγούστου 2014